“Azərbaycanın 2020-ci il müharibəsində qələbəsindən dərhal sonra regionda postmüharibə dövründə sülh şəraitində birgəyaşayış planlarının qurulmasına başlanıldı. Ermənistanla Azərbaycan arasında tezliklə sülh müqaviləsinin imzalanması barədə danışıqlar onları daha da stimullaşdırır. Heç kim ölkələr arasında sıx əməkdaşlıq gözləmir, amma ümid var ki, onlar heç olmasa, bir-birlərinə öz ərazilərindən tranzit keçirməyə icazə verəcəklər”.
Bu barədə “Forbes.ru”da dərc olunan məqalədə qeyd olunub.
Nəşr yazır ki, azərbaycanlıların Naxçıvana və Türkiyəyə çıxışa ehtiyacı var: “Ora getməyin ən asan yolu Ermənistan ərazisindən keçən sovet dəmir yolunu bərpa etməkdir, lakin ermənilərin Rusiyaya başqa çıxış yolu lazımdır və onu əldə etmək üçün Azərbaycandan başqa heç bir yol yoxdur. Düzdür, hər yerdə olduğu kimi, bu məsələdə də güclülərin hökmranlığı öz işini gördü və ilkin olaraq müzakirə edilən bütün kommunikasiyaların blokunu açmaq əvəzinə, de-fakto yalnız bir infrastruktur layihəsi - Azərbaycandan Ermənistan ərazisindən keçməklə Naxçıvana Zəngəzur dəhlizi layihəsi müzakirə olundu”.
“Forbes”in yazdığına görə, Bakı istənilən vasitədən isifadə edib Zəngəzur dəhlizinin açılmasında israrlıdır.
“Lakin Azərbaycan prezidentinin köməkçisi Hacıyevin Ermənistandan keçən marşrutun “Bakı üçün cəlbediciliyini itirdiyini” və əvəzində İran vasitəsilə həyata keçirilə biləcəyini deməsi, daha təəccüblü oldu.
İran ərazisindən yolun çəkilməsi ehtimalı əvvəllər də müzakirə edilmişdi, lakin bu söhbətlər ciddi qəbul edilmədi. Çünki bu halda Bakının Ermənistana təzyiq etmək bacarığı hesab edilən əsas motivlərindən biri aradan qalxır. Bakı öz ritorikası ilə nümayiş etdirdi ki, ona təkcə tranzit marşrutu yox, İrəvanın nəzarəti olmayan tranzit marşrutu və daha uzunmüddətli məqsəd kimi azərbaycanlıların Ermənistanın cənubuna köçürülməsi lazımdır. Bu kontekstdə Bakının İrandan keçən dəhlizə razılığı İrəvana güzəşt kimi görünür.
Azərbaycanın Ermənistan ərazisindən keçən yolu çəkməkdən imtina etməsinin Moskvada belə asanlıqla qəbul edilməsi də təəccüblüdür. Rusiya baş nazirinin müavini Aleksey Overçuk bunu Rusiyanın maraqları baxımından heç bir fərq olmadığı kimi şərh edib.
Əslində, hər şey bu qədər sadə deyil. Ermənistan dəmir yolları Rusiya Dəmir Yolları strukturunun bir hissəsi olduğundan və Ermənistanın İranla sərhədi Rusiya sərhədçiləri tərəfindən qorunduğundan, bu, Rusiyaya yeni nəqliyyat arteriyası üzərində nəzarəti verəcək. Əgər yol Arazın o biri sahilindən keçirsə, onda bütün bu sxem işləməyi dayandırır. İran hazırkı şəraitdə təbii ki, Rusiyanın mühüm tərəfdaşıdır. Amma onun Ermənistandan da yaxınlaşacağını təsəvvür etmək hələ ki mümkün deyil”, - nəşr yazıb.
Nəşr onu da qeyd edib ki, Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanın oktyabrın 26-da Tiflisdəki çıxışını da çox gözlənilməz adlandırmaq olar, burada o, regiona baxışını nümayiş etdirmək qərarına gəlib:
“Böyük ekranda Ermənistanın xəritəsi göstərilib, ondan dörd ox Qara dənizə, Xəzər dənizinə, Aralıq dənizinə və Fars körfəzinə doğru çıxır. Paşinyan tranzitin hansı prinsiplər əsasında həyata keçiriləcəyini də təklif edib və onlar İrəvanın bu məsələ ilə bağlı bütün narahatlığını lakonik şəkildə əks etdirib.
Bütün bunlar gözəl səslənir, lakin bu, yalnız o halda işləyə bilərdi ki, Ermənistan-Azərbaycan, Rusiya və Türkiyə tərəfindən bərabərhüquqlu tərəfdaş kimi qəbul edilsin. Lakin bu, heç də belə deyil. Hər üç oyunçunun özləri üçün daha yaxşı şərait yaratmaq imkanı var və onlar buna nail olmağa çalışacaqlar. Eyni zamanda, İrəvanın dörd dənizə və iki okeana eyni dərəcədə rahat çıxış əldə etmək ideyası yalnız özünə lazımdır. Erməni politoloqu Sergey Melkonyanın qeyd etdiyi kimi, Naxçıvan ticarət yollarının kəsişməsi kimi kifayət qədər münasibdir, Ermənistan isə dörd sərhəddən ikisi açıq olan nəqliyyat dalana dirənib.
Ancaq hətta bu seçim digərinə nisbətən cəlbedici görünə bilər, həm də mümkündür. Ermənistan ərazisindən keçən Zəngəzur dəhlizinə ehtiyacı qalmayan Azərbaycan prinsipcə, İrəvanla sülh müqaviləsindən imtina edə bilər. Onda Ermənistanda vəziyyət tamamilə acınacaqlı olacaq. Nəqliyyat kommunikasiyaları yoxdur, Qarabağ yoxdur, Rusiya ilə münasibətlər korlanıb, Azərbaycanla sərhəddə də hər şey eyni dərəcədə təhlükəlidir.
Bu şəraitdə İrəvanın edə biləcəyi yeganə şey Gürcüstan və İranla əlaqələri gücləndirməkdir. Hansı ki, o, bacardığı qədər edir.
Ermənistan üçün nisbətən yaxşı və eyni zamanda o qədər də fantastik olmayan ssenari - beləliklə, yalnız bir ssenari qalıb: onun rəhbərliyi altında Azərbaycan uğurla İrandan Naxçıvana dəhliz yaradır və buna baxmayaraq, Ermənistanla bir-birinin ərazi bütövlüyünün tanınması da daxil olmaqla, kommunikasiyaların bloklanmasını nəzərdə tutmayan bir növ saziş imzalayır. Belə olan halda İrəvan Türkiyə ilə sərhədi açmaq imkanı əldə edir. Ankaradan gələn siqnallar isə göstərir ki, birbaşa yolun açılması yalnız Ermənistanla Azərbaycan arasında sülh müqaviləsinin imzalanmasından asılıdır. Digər tərəfdən, artıq belə bir presedent var idi ki, Azərbaycan 2009-cu ildə Ermənistanla Türkiyənin yaxınlaşmasına birbaşa müdaxilə etdi və prinsipcə, heç nə İlham Əliyevə bunu təkrarlamağa mane olmur”.
