Rusiya Baş nazirinin müavini Aleksey Overçuk TASS agentliyinə müsahibəsində Azərbaycanla Ermənistan arasında kommunikasiyaların açılması ilə bağlı razılaşmanın nə vaxt həyata keçirlməsi ilə bağlı sualı cavablandırıb.
Bununla bağlı geniş açıqlama ilə çıxış edən A.Overçuk Rusiyanın maraqlarını özündə ehtiva edən kifayət qədər sətiraltı mesajlar da verib.
“Biz Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya Federasiyasının Baş nazir müavinlərindən ibarət üçtərəfli işçi qrupu formatında görüş keçirdik. Nəticədə, hərtərəfli sənəd formalaşdı. O bəyan edir ki, bölgədə nəqliyyat əlaqələrinin açılması Arazdəyən-Culfa-Meğri-Horadiz marşrutu ilə uzanacaq dəmir yolunun bərpası ilə başlayacaq və və tərəflərin suverenliyinə hörmət əsasında Azərbaycanla Ermənistan arasında sərhədin keçməsi proseduruna əsas yanaşmaları müəyyən edir.
Tərəflərdən heç biri şübhə etmir ki, bu yolun ayrı-ayrı hissələri onların ərazisində yerləşdiyi ölkənin yurisdiksiyasında olacaq. Belə ki, bu yola münasibətdə Azərbaycanda Azərbaycanın, Ermənistanda isə Ermənistanın qanunvericiliyi tətbiq olunacaq. Görünın odur ki, bunlar göz qabağında olanlardır. Lakin iki dövlət və xalq arasında yaranmış münasibətləri nəzərə alaraq bütün bunlar şərtləndirilməlidir.
Yaxın tarixdə Ermənistanla Azərbaycan arasında heç bir əlaqə olmayıb. Rusiya Prezidenti Vladimir Putinin birbaşa iştirakı ilə dayandırılan müharibə olub. Lakin iki ölkə sərhədində hələ də silahlı toqquşmalar baş verir və insanlar ölür. Əlbəttə, mənim həmkarlarım üçün belə bir şəraitdə işləmək çox çətindir, lakin onlar dövlətlərimizin rəhbərlərinin inkişaf etdirməyi bizə həvalə etdikləri qərara görə öz tarixi məsuliyyətlərini hiss edirlər və nəqliyyat kommunikasiyalarının qarşısının alınması istiqamətində işləri davam etdirirlər.
Döyüşən tərəflərin danışıqlar masası arxasına əyləşərək, demək olar ki, hərbi əməliyyatlar dayandırıldıqdan dərhal sonra nəqliyyat əlaqələrinin bərpasından danışmağa başladığını dünyada nümunə tapmaq çətindir. Bizdə isə hamı başa düşür ki, Azərbaycanla Ermənistan arasında sülhə alternativ yoxdur və sülhə nail olmaq ən yaxşı vasitədir. İnsanların sülh yolu ilə qarşılıqlı əlaqəsi üçün imkanlar açmaq, ümumi yol qurmaqdır ki, bu yolla da daha sonra insanlar və mallar keçib gedəcək, normal həyat və ticarət başlayacaq və köhnə narazılıqlar tədricən arxa plana keçəcək.
Baş nazirin müavinlərindən ibarət üçtərəfli işçi qrupumuz özünəməxsus münasibətlər formatı işləyib hazırlayıb. Eyni böyük ölkədən olmağımız, dərsliklərlə oxumağımız, filmlərə baxmağımız, eyni yumoru başa düşməyimiz və buna görə də insan səviyyəsində ortaq dil tapmağımız çox kömək edir. Ümid yaradan və irəliləməyə kömək edən həmin qeyri-maddi dəyərdir.
Qrupumuzun işi haqqında düşünərək, siz başa düşürsünüz ki, bizim ümumi Avrasiya evimizdə sülh üçün bütün postsovet məkanında bu ümumiliyi itirməmək və gələcək nəsillərə ötürmək nə qədər vacibdir. Ən böyük problem etibardır. Məhz buna görə danışıqlar ləng gedir. Nəhayət, son nəticədə bu yol boyu sadə insanlar - azərbaycanlılar, ermənilər, başqa ölkələrin vətəndaşları gedəcək.
Onlar sərhədi keçərkən bir-biri ilə necə qarşılıqlı əlaqədə olacaqlar, başqa dövlətin ərazisindən keçərkən onların təhlükəsizliyi necə təmin olunacaq? Bu gün birlikdə cavab vermək istədiyimiz əsas məsələ budur ki, başqa ölkənin ərazisində bu insanların başına pis heç nə gəlməyəcəyinə əmin olaq. Təbii ki, hamımız indi sərhəddə baş verənlərdən təsirlənirik. Atəş dayansaydı, həll yollarını tapmaq çox asan olardı”, - deyə Overçuk əlavə edib.
Aleksey Overçuk vurğulayıb ki, atəşkəsin pozulmasına görə tərəflər - Azərbaycan və Ermənistna fasilələr verir, ekspertləri cəlb edir, istənilən təklif və qərarları hərtərəfli yoxlamaya məruz qoyurlar. Məqsəd ümid edirik ki, münasibətləri yeni sülh mərhələsinə qədəm qoyacaq ölkələr arasında bütün məsələlərin işləkliyini təmin etməkdir.
Sənəd layihəsi bizim (baş nazir müavinləri - red.) səviyyədə formalaşıb və demək olar ki, tamamilə razılaşdırılıb. Baxmayaraq ki, əsas məsələ: sadə azərbaycanlıların və ermənilərin sərhədi keçərkən bir-biri ilə necə qarşılıqlı əlaqədə olması üzərində hələ də işləmək lazımdır.
Əlbəttə, bu gün informasiya texnologiyalarına arxalanmaqla, çox şey etmək olar və belə həllər mövcuddur, lakin bu, bəlkə də, dünyanın başqa yerlərində aşkar və uğurla tətbiq olunan həllər bizim vəziyyətə tam uyğun gəlmir”.
Qeyd edək ki, Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya Baş nazirinin müavinlərindən ibarət İşçi Qrup Arazdəyən-Culfa-Meğri-Horadiz dəmir yolunun açılmasına dair razılığa gəlib. Yəni söhbət yalnız Zəngəzur dəhlizinin dəmir yolu hissəsindən gedir. Ermənistan isə quru yolun açılmasına razılıq vermir.
Nikol Paşinyan hökuməti 10 noyabr 2020-ci il Bəyanatına uyğun olaraq, Azərbaycanın qərb hissəsi ilə Naxçıvan MR arasında nəqliyyət əlaqəsini təmin edəcək 45 kilometrlik dəmir yolunun açılmasına razılıq verməklə öz öhdəliyini bitmiş hesab edir. Yəni Ermənistan Zəngəzur dəhlizinin reallaşmasına mane olmaq üçün quru yolun açılmasına mane olur.
Paşinyan hakimiyyəti dəhlizin mövcudluğunu Ermənistanən ərazi bütövlüyü və suverenliyi üçün təhlükə adlandırır. Paşinyanın parlamentdə son çıxışı zamanı dəmir yolunun açılmasına dair razılaşmaya baxmayaraq, Ermənistanın əvvəlki mövqeyini dəyişmədiyini göstərir:
“10 noyabr üçtərəfli Bəyanatda nəzərdə tutulan regionda nəqliyyat əlaqələrinin blokadadan çıxarılmasına gəlincə, bir daha təsdiq edirəm ki, Ermənistan ölkələrin suverenliyi, yurisdiksiyası, qarşılıqlılığı və bərabərliyi prinsiplərinə əsaslanaraq buna hazırdır. Bir daha vurğulayıram ki, Ermənistan ərazisindən keçən istənilən dəhliz məntiqi qəbuledilməzdir”.
Baş nazir bununla iki məsələyə eyham vurur. Birincisi, Ermənistan yalnız yol məntiqini qəbul edir və dəhlizin açılmasına razılıq verməyəcək. Bununla bağlı Ermənistan 10 noyabr Bəyanatının 9-cu bəndində işlənmiş “yol” terminini hüquqi əsas kimi götürür. Ancaq həmin bənddə yolun təhlükəsizliyi Rusiya Federal Təhlükəsizlik Xidmətinin sərhəd qoşunları tərəfindən mühafizə olunacağı qeyd edilir. Yəni bu zaman yolun statusu dəyişir və eksterirtoriallıq qazanır. Bu isə dəhliz deməkdir.
Paşinyanın işarə etdiyi ikinci məqam bununla bağlıdır. Belə ki, Ermənistan açıq şəkildə olmasa da, üstüörtülü şəkildə Zəngəzur dəhlizinin Rusiya qoşunları tərəfindən deyil, Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən mühafizə edilməsində israr edir. Rusiya ilə Ermənistan dəmir yolunun açılmasına dair razılaşmaya gəlsə də, təhlükəsizliyin təminatı məsələsində fikir ayrılığı qalmaqdadır.
Əslində, Aleksey Overçukun açıqlamasındakı bir sıra mesajlar da daha çox Ermənistan tərəfinə ünvanlanıb. Rusiya Baş nazirinin müavini dəmir yolunun tərəflərin suverenliyinə hörmət əsasında açılacağını vəd etməklə Ermənistanın narahatlığına əsas olmadığına eyham vurur. Hətta Overçuk yolun Azərbaycandan keçən hissəsində Azərbaycan qanunlarının işləyəcəyini, Ermənistanda isə Ermənistanın qanunvericiliyi tətbiq olunacağını bildirir.
Paşinyanın parlamentdə söylədiyi fikirlər onun Rusiyanın vədlərinə inanmadığını göstərir. Çünki Rusiya bölgədəki maraqlarından imtina etmək niyyətində görünmür.
Overçuk “...iki dövlət və xalq arasında yaranmış münasibətləri nəzərə alaraq bütün bunlar şərtləndirilməlidir” - deməklə prosesin Rusiyanın şərtləri əsasında həyata keçirilməli olduğuna dair mesaj verir. Hətta Overçukun bu sözləri Ermənistana bir qədər də xəbərdarlıq xarakterlidir.
Yaxın tarixdə Ermənistanla Azərbaycan arasında heç bir əlaqə olmayıb. Rusiya Prezidenti Vladimir Putinin birbaşa iştirakı ilə dayandırılan müharibə olub. Lakin iki ölkə sərhədində hələ də silahlı toqquşmalar baş verir və insanlar ölür.
Overçuk bununla Rusiyanın regionda sülhün yeganə təminatçısı olduğunu, Moskvanın maraqları nəzərə alınmasa, Putin tərəfindən dayandırılmış müharibənin elə Kremlin özü tərəfindən də bərpa olunacağını demək istəyir.
Ermənistan hakimiyyəti isə Qərbin layihəsi əsasında hərəkət etmək niyyətindədir. Ona görə də perspektivdə dəmir yolu məsələsinə münasibətdə Paşinyanla Moskva arasında gərginlik müşahidə oluna bilər.
Müşfiq Abdulla
Cebhe.info
