Yanvarın 10-da Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Azərbaycan telekanallarına müsahibə verib, Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan da eyni gündə mətbuat konfransı keçirib. Hər iki lider regionun gələcəyinə baxışları ilə bağlı maraqlı və səs-küylü bəyanatlar verib.
Cərəyan edən hadisələri AYNA-ya şərh edən tanınmış politoloq Rauf Mirqədirov liderlərin açıqlamalarına diqqət çəkib: “Əliyev və Paşinyan demək olar ki, eyni vaxtda mediaya müsahibələr veriblər. Ermənistanın Baş naziri bunu daha geniş tərkibdə edib, Azərbaycan Prezidenti isə yalnız yerli telekanalların nümayəndələri ilə görüşüb. Bunun eyni vaxtda baş verməsi nədənsə bu məsələnin koordinasiya edildiyini düşünməyə vadar edir”.
“Əslində biz Paşinyanın açıqlamalarından çox maraqlı şeylər öyrəndik. Birincisi, ilk dəfə olaraq biz açıq şəkildə eşitdik ki, Qarabağda yerləşən Rusiya sülhməramlıları üçün mandat hazırlanıb və bu mandat Ermənistan və Rusiyanın müdafiə nazirləri tərəfindən imzalanıb. Azərbaycan tərəfi bu müqaviləni imzalamaqdan imtina edib. Sual yaranır: Azərbaycan niyə mandatı imzalamaqdan imtina etdi? Ümumiyyətlə, Rusiya tərəfinin mandatının müəyyənləşdirilməsi Azərbaycan üçün daha sərfəlidir, çünki bu halda Rusiya sülhməramlılarının fəaliyyəti üçün aydın sərhədlər müəyyən edilir. Yəni onların imzalanmış mandatdan kənara çıxmaq səlahiyyəti yoxdur. Əks halda Azərbaycanın bəzi cavab tədbirləri görmək hüququ var. Və bu gün belə çıxır ki, Rusiya tərəfinin Qarabağda bütün fəaliyyət növləri ilə məşğul olmaları üçün kart-blanşları var. Əslində, Rusiya sülhməramlılarının komandanlığı Qarabağda paralel işğalçı hakimiyyət orqanları yaradır. Yəni bir çox məsələlərlə məşğul olur - təhsildən, nəqliyyatdan tutmuş miqrasiyaya qədər. Bu, Azərbaycanın suverenliyinin kobud şəkildə pozulmasıdır”, - deyə həmsöhbətimiz bildirib.
Analitik xatırladıb ki, Laçın dəhlizində yaranmış və artıq bir aydır həllini tapmayan problemi hələ də müşahidə edirik. “Bundan belə nəticəyə gəlmək olar ki, çox güman, Rusiya tərəfinin hazırladığı sənədin müddəaları Azərbaycana uyğun gəlmir. Belə çıxır ki, Rusiyanın təklif etdiyi mandat Rusiya sülhməramlılarının imkanlarını daha da genişləndirirmiş”.
Mirqədirov Paşinyanın bəyanatlarına toxunaraq qeyd edib ki, Ermənistanın Baş naziri Rusiya sülhməramlılarının fəaliyyətinin uzadılması üçün beynəlxalq mandat əldə etmək və ya çoxmillətli sülhməramlılar üçün yeni mandat yaratmaq məqsədilə BMT Təhlükəsizlik Şurasına müraciət formasında məsələnin həllini təklif edir: “Nəzəri cəhətdən bu, tamamilə mümkündür. Müəyyən münaqişələrin, hətta onların əraziləri ilə bağlı olmayan münaqişələrin həlli üçün təkcə BMT Təhlükəsizlik Şurasının daimi üzvləri deyil, həm də BMT-nin digər üzvləri də müraciət edə bilər. Məsələn, Böyük Britaniya, Albaniya, ABŞ və başqa ölkələr belə müraciət edə bilər. Bunda problemli bir şey yoxdur. Amma çox güman ki, bu geosiyasi vəziyyətdə aşağıdakı səbəblərə görə mümkün deyil: Rusiya buna getməyəcək. Qərbin Cənubi Qafqazdan sıxışdırmağa çalışdığı bir vaxtda Rusiya BMT Təhlükəsizlik Şurasının üzvü kimi bu mandatı təsdiq etməyəcək”.
“Çox güman ki, təklif zamanı Rusiyanın maraqlarına cavab verməyən çoxmillətli sülhməramlı qüvvələrin yaradılmasını nəzərdə tutan mandat təklif olunacaq. Ümumiyyətlə, Paşinyan Rusiya lideri Vladimir Putini çox narahat vəziyyətdə qoyur. Bir tərəfdən, Rusiya bu və ya digər səbəbdən 10 noyabr 2020-ci il tarixli Üçtərəfli Bəyanatın müddəalarını yerinə yetirə bilmir. Yəni, hazırda Laçın dəhlizinə nəzarət etmək iqtidarında deyil. Erməni tərəfi bunu azərbaycanlı ekoloji fəallarla bağlı yaranmış vəziyyətə görə iddia edir. Digər tərəfdən, hazırda Rusiyanın Ermənistana təzyiq etmək imkanları müəyyən qədər məhduddur”, - deyə politoloq söyləyib.
Onun fikrincə, burada Türkiyə faktoru mühüm rol oynayır: “Bu gün Rusiya küncə sıxışdırılıb. Moskvanın dünya ilə əlaqə saxlamağa davam edə biləcəyi çox az kanal var. Bu kanallardan biri də Türkiyədir. İstisna etmirəm ki, Türkiyə vasitəsilə Rusiya tərəfi lazımi malları alır və müxtəlif səbəblərdən Rusiya birbaşa ala bilmir. Türkiyə lideri Rəcəb Tayyib Ərdoğan Putinlə şəxsən görüşən nadir dünya liderlərindən biridir. Bu günə qədər Ərdoğan NATO üzvü olan ölkənin yeganə lideridir ki, 2022-ci il fevralın 24-dən sonra Putinlə şəxsən görüşüb”.
Bu faktı şərh edən ekspert deyib ki, Putini Azərbaycanla bağlı diqqətli olmağa vadar edən bir çox amillər var: “Rusiya sülhməramlılarının azərbaycanlı ekoloji fəalların etiraz aksiyasını humanitar səbəblərə görə və ya azərbaycanlılara qarşı xoş münasibətə görə, xüsusən də Ukraynada baş verən hadisələr fonunda, dağıtmadığına inanmaq sadəlövhlükdür. Sadəcə olaraq, hazırda Bakı və Ankara ilə yaxşı münasibətlərin saxlanılması Moskva üçün İrəvanı dəstəkləməkdən daha vacib olub. Amma Moskva İrəvana xüsusi təzyiq göstərə bilmir. Ermənistan mümkün qədər təzyiqə məruz qaldı. Bu gün erməni cəmiyyəti Rusiyanı 44 günlük müharibədə ölkəsini itirməkdə günahlandırır, hesab edir ki, bu, ən azı Putinin üstüörtülü razılığı ilə baş verib - Moskva nə baş verdiyini bilirdi, amma kömək etmədi. Bundan əlavə, İrəvan hesab edir ki, Moskva KTMT-də müttəfiq kimi Ermənistanın ərazi bütövlüyünü qorumaq üçün İrəvan qarşısında götürdüyü öhdəlikləri yerinə yetirmir. Məsələ bu ittihamların nə dərəcədə doğru və obyektiv olmasında deyil. Məsələ burasındadır ki, xarici siyasət oriyentasiyasından asılı olmayaraq, Ermənistan cəmiyyətinin təsəvvürü belədir. Bəzi qüvvələr Paşinyanı məhz Rusiyanın əleyhinə danışmaqda ittiham edirlər, amma indiki vəziyyətin özü erməni cəmiyyətini Moskvaya qarşı qızışdırır. Diqqət yetirin ki, Ermənistanın KTMT-nin hərbi təlimlərini keçirməkdən imtinası ilə bağlı son bəyanatı Ermənistan cəmiyyətində aqressiv münasibət yaratmayıb. Bu şəraitdə Putinin Ermənistanda anti-Rusiya əhval-ruhiyyəsini daha da qızışdırmaq üçün xüsusi istəyi yoxdur. Putin Ermənistan-Azərbaycan tənzimlənməsində pat vəziyyətindədir, dalana dirənib. O, hazırda heç bir addım ata bilmir - nə Bakıya, nə də İrəvana təzyiq edə bilir”.
Azərbaycan Prezidentinin sözlərinə gəlincə, Mirqədirov qeyd edib ki, İlham Əliyev öz müsahibəsində ekoloji fəalların etiraz aksiyasına dəstək verməklə bağlı Bakının mövqeyini açıq şəkildə ifadə edib: “Lakin Azərbaycanın nə üçün mandat imzalamaqdan imtina etməsini, Rusiya sülhməramlılarının fəaliyyətini və Azərbaycan tərəfinin bu problemin həllini necə görməsi ilə bağlı suallara cavab tapa bilmədik. Təəssüf ki, biz bəzi şeyləri Azərbaycan deyil, erməni mənbələrindən öyrənirik. Paşinyanın açıqlamasından öyrəndik ki, erməni tərəfi guya Rusiyanın şərtləri ilə sülh sazişi imzalamağa hazırdır. Bu şərtlərin nə olduğunu xatırlatmaq istəyirəm. Qarabağın “statusu” ilə bağlı qərar gələcəyə, yəni qeyri-müəyyən müddətə qalır. Bu addımla gələcəkdə faktiki işğalçı olan Rusiya sülhməramlıları bu ərazidə qalarsa, münaqişə vəziyyəti hər an təxirə salına, sonra isə hər an qaynar fazaya keçə bilər. Paşinyan Azərbaycan tərəfinin bu şərtlərlə razı olmadığına da eyham vurub. Azərbaycan əvvəllər Bakının irəli sürdüyü və “Vaşinqton prinsipləri” adlandırılan beş prinsip əsasında sülh müqaviləsi bağlamaqda israrlıdır. Onlar bu adı şərtlərin Vaşinqtonda razılaşdırıldığı üçün alıblar”.
Müsahibimiz hesab edir ki, hazırda bir tərəfdən Paşinyan Ermənistanın müttəfiqi və təhlükəsizliyinin təminatçısı olan Rusiyanın öhdəliklərini yerinə yetirmədiyini ictimaiyyətə nümayiş etdirir, digər tərəfdən isə Kremlin Azərbaycanla sülh sazişi variantını dəstəkləməklə Putinə “sədaqət” nümayiş etdirir: “Vəziyyət Putin üçün olduqca mürəkkəbdir. Hazırda onun öz maraqları baxımından manevr etmək, effektiv qərarlar qəbul etmək və onları həyata keçirmək imkanları son dərəcə məhduddur”.
